Gospodarka morska - 2004

Komitet na posiedzeniu w dniu 28 września br. rozpatrzył stan i perspektywy gospodarki morskiej w Polsce. Analiza ta wykazuje, że w toku transformacji systemowej doszło do głębokiego kryzysu gospodarki morskiej i spadku jej roli w gospodarce narodowej w wymiarze ekonomicznym oraz społecznym. Procesy regresu pojawiły się wprawdzie już w latach 80., jednakże po roku 1989 r. uległy one gwałtownemu przyspieszeniu. W polityce gospodarczej państwa nastąpiło nieuzasadnione naszym zdaniem, ale wyraźne odwrócenie uwagi od morza i szans jakie stwarza. Globalizacja gospodarki światowej, nowe technologie transportu i telekomunikacji, a przede wszystkim ekspansja internetu zmniejszyły rolę niektórych ogniw gospodarki morskiej także w UE, jednakże jej degradacja była w Polsce zdecydowanie większa niż w innych krajach Europy i co do skali nie ma precedensu. I tak: - udział szeroko rozumianej gospodarki morskiej, łącznie z kooperantami przemysłu stoczniowego, w tworzeniu PKB, zmniejszył się z około 4,5% w 1989 r. do 1,7-1,8% w roku 2002, to jest prawie 3-krotnie, - Polska utraciła dotychczasowe kierunki specjalizacji. W latach 80. żegluga polska obsługiwała 14% światowego ruchu kontenerowego między Europą a Ameryką Północną, obecnie udział ten jest bliski zera, co nie jest już możliwe do odtworzenia, - Nastąpiło osłabienie pozycji tranzytowej Polski wskutek przejęcia obsługi handlu morskiego takich krajów jak Czechy i Węgry przez porty niemieckie. W konsekwencji Polska utraciła 150-200 tys. miejsc pracy w tej gospodarce. W regionach opartych uprzednio na gospodarce morskiej następuje odwracanie się od niej i zaniedbywanie funkcji z nią związanych zamiast prób jej rewitalizacji tam, gdzie to możliwe i ekonomicznie uzasadnione. Można postawić więc sobie pytanie czy w ciągu ostatnich 15 lat nie zaprzepaściliśmy osiągnięć morskich II Rzeczypospolitej oraz Polski Ludowej. Komitet uważa, że wymaga to zahamowania tego procesu i zmiany stosunku państwa do gospodarki morskiej. Istotną bowiem przyczyną degradacji gospodarki morskiej Polski był przede wszystkim brak koncepcji i polityki państwa w stosunku do tego sektora. W rezultacie nie wykorzystuje się nawet tych środków, które stosowane są w Unii Europejskiej. Komisja Europejska opracowała i realizuje politykę żeglugową i stoczniową oraz stosuje różne formy pomocy państwa dla żeglugi i stoczni w celu utrzymania ich pozycji konkurencyjnej na rynku światowym. U nas zmniejszył się natomiast dostęp do kredytów dla tego sektora. Nałożyły się na to również błędy w procesach prywatyzacji żeglugi morskiej i stoczni. Sytuacja polskiej gospodarki morskiej wymaga więc obecnie zasadniczego przemyślenia, uwzględniając nowe warunki, wynikające z członkostwa Polski w UE. Procesy globalizacji wymagać mogą oczywiście zasadniczej reorientacji szeregu ogniw tej gospodarki. Dostęp do morza i rozwijanie aktywności morskiej stanowi jednak i stanowić będzie również w przyszłości ważny zasób gospodarczy. Komitet stoi na stanowisku, że w interesie naszego kraju musi być on maksymalnie wykorzystany. Uważamy, że gospodarka morska nie jest problemem tylko regionalnym, ale ogólnokrajowym i wymaga aktywnego działania ze strony polityki gospodarczej państwa. Zapobieżenie dalszej degradacji gospodarki morskiej wymaga działania w siedmiu kierunkach. 1. Trzeba przywrócić normalne funkcjonowanie systemu kredytowania podmiotów gospodarki morskiej, w przypadku potrzeby wsparte gwarancjami państwa oraz stworzyć korzystne warunki dla napływu kapitału do gospodarki morskiej. Kluczowe znaczenie ma poparcie państwa na rzecz lepszego dostępu do kredytów bankowych. Powinniśmy też poprzeć inicjatywę UE zmierzającą do stworzenia specjalnych funduszy gwarancyjnych dla przemysłu okrętowego. Niektóre procesy mogą wymagać przejściowo stosowania subsydiów tak jak to ma miejsce w innych krajach UE. 2. Konieczne jest połączenie wysiłków sektora publicznego (rządowego i samorządowego) i prywatnego na rzecz aktywności morskiej. Wymaga to jak najszybszego opracowania i wdrożenia przepisów prawnych stwarzających bardziej przejrzyste formy współdziałania kapitału publicznego z prywatnym. Rozważenia wymaga aktywizacja form społecznego poparcia tej gospodarki na wzór Ligi Morskiej dostosowanych do obecnych warunków. 3. Za niezbędny warunek poprawy sytuacji uważamy opracowanie przez administrację rządową wzorem innych krajów UE i następnie realizację polskiej polityki morskiej obejmującej żeglugę, porty, stocznie i rybołówstwo. Wymaga to określenia ogólnej koncepcji tej polityki, kierunków zmian strukturalnych, priorytetów państwa, obszarów współdziałania i poparcia państwa, a przede wszystkim konkretnych środków jej realizacji. Program ten powinien zmierzać do osiągnięcia następujących zadań: a) w portach - poprawa dostępności transportowej do portów polskich, zwłaszcza dla ładunków drobnicowych, masowych i specjalistycznych, a równocześnie budowy nowego terminalu kontenerowego w Porcie Północnym w Gdańsku i w Zespole Portowym Szczecin-Świnoujście oraz rozbudowy terminalu kontenerowego w porcie gdyńskim jak i budowy terminali promowych w Gdyni i Gdańsku, równocześnie z budową nowoczesnych centrów logistyczno-dystrybucyjnych. Jednym z głównych priorytetów powinno być wsparcie przez państwo procesów konteneryzacji transportu, b) w żegludze - zwiększenie obsługi przez polską liniową żeglugę morską rosnącej europejskiej wymiany handlowej, zwłaszcza bałtyckiej, Morza Północnego i Morza Śródziemnego, z koncentracją na żegludze bliskiego zasięgu: promowej i ro-ro, a równocześnie do odrodzenia bałtyckiej żeglugi trampowej, czego warunkiem jest zapewnienie pomocy finansowej niezbędnej dla generalnej odnowy floty w wyniku obniżenia jej średniego wieku, c) w stoczniach - podniesienie wiarygodności polskiego sektora stoczniowego, przez stworzenie normalnych warunków finansowania działalności produkcyjnej stoczni, aby co najmniej utrzymać dotychczasową ich pozycję na światowym rynku budownictwa okrętowego, to zaś wymaga utrzymania konkurencyjnego poziomu płac w polskich stoczniach, a równocześnie wspierania specjalizacji stoczni polskich w kierunku remontów statków, d) w rybołówstwie morskim - zapewnienie warunków dla pełnego wykorzystania przyznawanych Polsce bałtyckich kwot połowowych w drodze daleko idącej restrukturyzacji polskiego, bałtyckiego potencjału połowowego, wspartej unijnymi programami pomocowymi dla rybołówstwa. 4. Zasadnicze znaczenie ma dostosowanie polskiej gospodarki morskiej do polityki żeglugowej, portowej i stoczniowej Unii, a zwłaszcza włączenie polskiej sieci transportowej do zintegrowanej Transeuropejskiej Sieci Transportowej (budowa autostrad, modernizacja linii kolejowych). Istotne jest tu zwłaszcza maksymalne wykorzystanie w interesie rozwoju kraju stwarzanych przez Unię możliwości aktywizacji transportu morskiego. Przewidywana w UE koordynacja i ujednolicenie programów budowy okrętów dla potrzeb floty wojennej krajów członkowskich powinna być maksymalnie wykorzystana dla zapewnienia odpowiedniego w tym udziału Polski. Dotyczy to także działań na rzecz zwiększenia udziału stoczni polskich w modernizacji floty NATO. 5. W celu zdynamizowania polskiej gospodarki morskiej do roku 2020 należy rozpocząć eksploatację dna morskiego w ramach Wspólnej Organizacji Interoceanmetal (IOM). 6. Konieczne jest wsparcie tworzenia nowych dziedzin alternatywnych do dotychczasowych źródeł zatrudnienia w województwach nadmorskich zagrożonych następstwami likwidacji podmiotów tradycyjnej gospodarki morskiej. Są to usługi biznesowe, przemysły wysokiej techniki, dziedziny zagospodarowujące czas wolny, zwłaszcza turystyka, ochrona środowiska, rolnictwo ekologiczne i „zielona energia”, komercyjne usługi medyczne. Wymagać to będzie przekształcania sezonowych usług turystycznych w całoroczne i ich powiązanie z funkcją uzdrowiskową i regeneracją. Należy w tej dziedzinie jak najszerzej wiązać się z potencjalnymi klientami z Niemiec i krajów skandynawskich. Jako kierunek ewentualnej specjalizacji w przemyśle regionu na szerszą uwagę zasługuje też produkcja sprzętu do uprawiania sportów wodnych oraz rozszerzenie wydobycia i przetwórstwa bursztynu Warto utworzyć specjalne lokalne fundusze udzielające wsparcia dla inicjatyw w tym zakresie szczególnie na terenach po byłych państwowych gospodarstwach rolnych. 7. Rekonstrukcja regionów powinna być powiązana z działalnością miejscowych wyższych uczelni. Celowe jest uzależnienie subsydiów dla uczelni od zadań realizowanych na potrzeby lokalne lub regionu. Konieczne jest wykorzystanie środków Unii Europejskiej dla tworzenia ośrodków nauki i postępu technicznego na tych terenach. Trzeba przywrócić korzystanie przez państwo z usług np. Morskiego Instytutu Rybackiego w Gdyni, Instytutu Oceanologii PAN w Sopocie i innych naukowo-badawczych jak i wiedzy specjalistów morskich i jak najszerzej rozwijać konsultację z lokalnymi instytucjami naukowymi i organizacjami pozarządowymi. Komitet nasz uważa, że warunkiem szybszego rozwoju gospodarki morskiej jest również zainteresowanie tą sprawą całego społeczeństwa polskiego przy aktywnym udziale radia i telewizji.