Komitet Prognoz "Polska 2000 Plus"

 

 

 

 

W dniu 24 czerwca br. odbyło się, online, posiedzenie plenarne Komitetu Prognoz „Polska 2000 Plus” PAN. Przedmiotem obrad była przyszłość demokracji, a wprowadzenia do dyskusji dokonał prof. dr hab. Andrzej Szahaj. Jego wypowiedź koncentrowała się na trzech podstawowych problemach mających wpływ na przyszłość demokracji. Są to:

1. Nieliberalna demokracja (m.in problem reprezentacji mniejszości oraz tworzenie mechanizmów demokracji służących jedynie jako fasada dla utrzymania władzy).
2. Niedemokratyczny kapitalizm (rozwój technokratycznych, ponadnarodowych podmiotów gospodarczych mających rosnący wpływ na uwarunkowania społeczne; wzrost mediokracji; wzrost plutokracji; itp.).
3. Wpływ internetu na demokrację.

Dyskusję zdominowała trzecia z wymienionych grup problemów. Wpływ Internetu na demokrację trudno jest jednoznacznie ocenić. Z jednej strony narzędzie to powinno przyczyniać się do rozwoju demokracji poprzez umożliwienie większego dostępu do informacji i tym samym możliwość pełniejszego spojrzenia na poruszane zagadnienie. Z drugiej strony obserwuje się, że to zwiększenie doprowadziło do ograniczenia możliwość debaty. Wynika ono z szeregu ograniczeń jakie wynikły z praktyki funkcjonowania w Internecie, m.in. z:

- jakości informacji (wiele informacji nie zawiera wartości dodanej; często informacja ma charakter skrótowy, zbyt bardzo upraszczający dane zagadnienie, co powoduje trudność w jej rzetelnej ocenie; pojawienie się botów i trolli wpływających na kreowanie opinii publicznej, powszechne występowanie fake newsów i niemożność ich oddzielenia od prawdziwych informacji.

- przemian społecznych (spadek przekonania jednostek w możliwość wpływu na kierunek zachodzących zmian; występowanie baniek informacyjnych poprzez grupowanie się ludzi w skupiska o podobnych poglądach i tym samym ograniczanie się na poglądy odmienne niż własne; upadek wiary w ekspertów – nie liczy się informacja oparta na faktach, lecz na emocjach).

Demokracja we współczesnym, medialnym wykonaniu odchodzi od rzeczowej debaty na rzecz spektaklu opierającego się na emocjach, a nie na faktach. O wygranej nie decydują dane statystyczne, czy też programy polityczne, ale wrażenia jakie odbiorcy wynoszą. Ten trend był już obserwowany wcześniej, ale upowszechnienie się Internetu znacząco go pogłębiło, co pośrednio przyczynia się do rozwoju  populizmu. Efektem jest demokracja jarmarczna, w której liczy się poklask i identyfikacja z grupą (obozem politycznym), a nie wiedza i przekaz merytoryczny.

Czwartym problemem wynikającym pośrednio ze wszystkich trzech wcześniej wymienionych jest zachowanie równowagi pomiędzy prawami i obowiązkami. W dyskursie publicznym nadmiernie rozbudowano problematykę praw, co prowadzi do wzrostu oczekiwań społecznych. Brak przekazu na temat obowiązków i odpowiedzialności jednostek za społeczeństwo powoduje brak refleksji na temat możliwości spełnienia nadmiernie rozbudowanych oczekiwań oraz na temat wkładu jednostki w rozwój społeczeństwa i tym samym w zapewnienie demokracji.

W oparciu o tak przedstawione problemy można podjąć dyskusję na temat przyszłości demokracji. Ze względu na dużą liczbę zmiennych i wysoką dynamikę przemian społecznych można pokazać jedynie bardzo ogólne kierunki przyszłych zmian.

Na wstępie rozważań na temat możliwych scenariuszy zmian, warto podkreślić, że demokracja, jako XIX-wieczne rozwiązanie, jest ściśle powiązana z państwem i w warunkach oderwania od niego trudno jej będzie funkcjonować. Z tego powodu ważną przesłanką dla przyszłego kierunku rozwoju demokracji jest dbałość o rozwój państwa i utrzymanie jego zdolności do sprawowania władzy, co jest szczególnie istotne w dobie globalizacji. Biorąc pod uwagę, że coraz częściej wiodącą rolę w rozwoju globalizacji przejmują korporacje, w których dominuje technokratyczne podejście, spełnienie warunku o utrzymaniu roli państwa jawi się jako bardzo trudne wyzwanie.

 Jednocześnie, na poziomie państwa zauważa się rosnącą atrakcyjność miękkiego totalitaryzmu, często nazywanego autorytarnym dewelopmentalizmem. Umożliwia on szybsze podejmowanie decyzji, ponieważ władza w mniejszym stopniu musi się liczyć ze społeczeństwem. W dobie globalizacji ma to duże znaczenie i umożliwia nie tylko uzyskanie chwilowej przewagi, ale również osiągnięcie długookresowych korzyści. Upowszechnienie się takiego trendu może oznaczać spadek zainteresowania demokracją lub tworzenie rozwiązań fasadowych.

Prognozy w zakresie oddziaływania wyżej wymienionych czynników wskazują na większe prawdopodobieństwo wystąpienia pesymistycznych scenariuszy rozwoju demokracji, tj. jej ograniczenia lub wypaczenia. Świadczą o tym procesy globalizacji, trendy polityczne (rozwój populizmu), społeczne (spadek zainteresowania dobrem wspólnym) oraz gospodarcze (rozwój technokratycznego kapitalizmu). Optymistyczna wizja wciąż jest możliwa, tzn. istnieją szanse na wystąpienie obywatelskiego przebudzenia, które skłoniłoby społeczeństwa do większego zaangażowania się na rzecz wspólnoty. Najbardziej prawdopodobnym warunkiem zaistnienia takiego przebudzenia jest wystąpienie kryzysu, którego skala byłaby wystarczająco duża aby spowodować masową zmianę postaw, a jednocześnie nie naruszyłaby fundamentów społeczeństw. W przypadku scenariusza optymistycznego, obywatelskiemu przebudzeniu musiałoby towarzyszyć zwiększenie uprawnień państwa w zakresie kontroli nad rynkiem.

Trendy globalne skłaniają również do rozważenia scenariusza pośredniego, tj. z jednej strony zwiększania demokracji na poziomie lokalnym, a z drugiej jej spadku na poziomie państwowym i międzynarodowym. Współgranie takich dwóch systemów jest możliwe, ale wymagałoby istnienia szeregu stref buforowych.

Spotkania nie można jednoznacznie podsumować. Przyszłość demokracji jest uzależniona od zbyt wielu czynników, których zmienność jest zbyt duża aby wskazać przyszły kierunek zmian. Z dużym prawdopodobieństwem, zbliżonym do pewności można jedynie przyjąć, że demokracja będzie musiała ewoluować ponieważ narzędzia jakimi się posługuje powoli stają się nieadekwatne do istniejących i przewidywanych uwarunkowań.

 

Przyszłość Polski w dobie globalizacji

 

W dniach 4-5 marca br. odbyła się konferencja Komitetu Prognoz „Polska 2000 Plus” PAN pt. „Przyszłość Polski w dobie globalizacji”. Była ona pierwszym krokiem w dyskusji na temat długookresowych celów rozwoju naszego kraju. Punktem wyjścia w tych rozważaniach była analiza uwarunkowań zewnętrznych, które mają wpływ na prowadzenie polityki państwa. Podczas konferencji wygłoszono 13 referatów podzielonych pomiędzy 4 sesje tematyczne. Ze względu na złożony charakter podejmowanej tematyki wystąpienia trwały po około 30 minut i dotyczyły:

1. Współczesnego wymiaru globalizacji.
2. Pozaeuropejskiego spojrzenia na globalizację.
3. Oceny globalizacji.
4. Funkcjonowania Polski w warunkach globalizacji.

W oparciu o przedstawione referaty oraz liczne dyskusje można wysnuć szereg ciekawych wniosków. Liczymy, że podjęta tematyka, rozszerzona o dodatkowe opracowania, doczeka się samodzielnej publikacji książkowej, w której będzie można zapoznać się zwłaszcza z bardziej skomplikowanymi wywodami. Obecnie chcielibyśmy przedstawić jedynie najprostsze i najważniejsze wnioski, jakie naszym zdaniem wynikają z konferencji:

1. Globalizacja jest głównym mechanizmem splatającym świat. Podstawowym narzędziem powiązań jest szeroko pojęta gospodarka rynkowa. Jednakże globalizacja nie ogranicza się tylko do sfery gospodarczej.
2. Globalizacja jest bardzo złożonym procesem. Świadczy o tym wielość sposobów postrzegania tego problemu przez uczestników konferencji. Ta odmienność percepcji globalizacji jest widoczna również w skali globalnej. W wielu kulturach świata globalizacja jest oceniana negatywnie, również jako nowoczesna forma kolonizacji. To powoduje, że europocentryczne podejście do globalizacji w analizach globalnych niesie ze sobą ryzyko błędnej interpretacji procesów zachodzących na innych kontynentach.
3. Różnice w postrzeganiu globalizacji powodują nieporozumienia w sposobie jej oceny, np. w zakresie identyfikacji podstawowych obszarów oddziaływania globalizacji oraz w ocenie mechanizmów napędzających globalizację – czy jest ona samoistnym procesem, czy wynikającym z celowego działania zaangażowanych w nią aktorów. Jednocześnie wszyscy są zgodni, że procesy globalizacji są źródłem wielu zmian, w tym nowych wyzwań. Jedną z ważnych cech charakterystycznych globalizacji jest narastające przyspieszenie różnego rodzaju procesów cywilizacyjnych. W tym zakresie uczestnicy konferencji nie mają wątpliwości.
4. Poznawanie globalizacji jest uzasadnione, jednakże znacznie ważniejsze jest badanie reakcji na globalizację.
5. Jedną z form reakcji na globalizację jest integracja. Doświadczenia europejskie oraz przykłady działań krajów Azji Wschodniej po kryzysie azjatyckim lat 1997–1998 pokazują, że takie rozwiązania są skuteczne, jednakże wymaga to zmiany myślenia o polityce i zastosowania innych instrumentów. Rozwiązania nastawione na obronę i zamknięcie się nie są skuteczne. Jedynie współpraca i kreatywne wykorzystanie pojawiających się możliwości przynosi efekty.
6. Zauważamy, że dyskusje wokół globalizacji są chętniej podejmowane niż problem polskiej reakcji na globalizację.
7. Zdecydowanie należy podkreślić, że w dobie globalizacji państwo musi się borykać z coraz większą liczbą wyzwań, jakie na nie spadają. Wynikają one z większej płynności przepływu pracy, dóbr i kapitału pomiędzy granicami oraz z nawarstwiania się problemów w skali globalnej, co wymaga nowych narzędzi ich rozwiązywania.
8. Polska w świetle różnych rankingów rozwoju cywilizacyjnego znajduje się na bardziej odległych miejscach niż to wynika z wielkości gospodarki mierzonej za pomocą PKB.
9. W świetle toczących się dyskusji, wydaje się, że podstawową reakcją na zmieniające się uwarunkowania globalne jest strategia szeroko pojętej odpowiedzialności. Odpowiedzialność ta dotyczy zarówno wypowiadanego słowa, kraju, czy świata, jak i przyszłych pokoleń, które odziedziczą po nas Ziemię.

Tu można pobrać tezy wybranych referatów.

Komitet Prognoz "Polska 2000 Plus" 

 

zaprasza, w dniach 4-5 marca 2020 roku, na konferencję pod tytułem

 

Przyszłość Polski w dobie globalizacji

 

Tematyka konferencji:

W obecnej kadencji Komitet Prognoz podejmuje problem przyszłości Polski. Pierwszym krokiem w tym kierunku jest dyskusja na temat uwarunkowań globalnych jakie mają wpływ na rozwój naszego kraju. Podczas konferencji będziemy mogli wysłuchać referatów i dyskusji wskazujących blaski i cienie globalizacji oraz możliwości oddziaływania państwa i realizacji celów strategicznych w uwarunkowaniach globalnych.

Konferencja składać się będzie z czterech sesji, w których postaramy się poszukać odpowiedzi m.in. na następujące pytania:

1. Czym jest globalizacja? Jakie jej cechy są szczególnie istotne w okresie przemian cywilizacyjnych?
2. Jak globalizacja jest postrzegana przez mieszkańców innych kontynentów?
3. Co nowego wnosi globalizacja do życia społeczeństw?
4. Jakie są możliwości reakcji na zagrożenia wynikające z globalizacji?
5. Jaka jest pozycja Polski w świecie?
6. W jaki sposób Polska może wykorzystać globalizację do realizacji swoich celów?

Zgodnie z tytułem konferencji główna myśl przewodnia niniejszego spotkania skupi się na procesach globalnych, które mogą mieć wpływ na kraj. Poprzez referaty i wymianę poglądów w ww. blokach tematycznych organizatorzy założyli, że ma zostać poruszonych wiele tematów, które mają doprowadzić do znalezienia odpowiedzi na najbardziej nurtujące pytania.

Przedstawione pytania mają jedynie przykładowy charakter. Uważamy, że wymiana opinii na temat globalnych uwarunkowań wpływających na rozwój kraju powinna być punktem wyjścia do dalszych bardziej szczegółowych rozważań na temat przyszłości Polski. Te planujemy kontynuować na kolejnych spotkaniach Komitetu Prognoz. Jednakże, w naszej opinii, bez solidnej diagnozy uwarunkowań zewnętrznych dyskusja o przyszłości Polski będzie niekompletna.

Celem konferencji jest więc przedyskutowanie tez Komitetu Prognoz dotyczących wpływu globalizacji na społeczeństwo oraz możliwości realizacji polityki państwa w warunkach silnego oddziaływania otoczenia zewnętrznego. Istotne jest więc, nie tylko zaprezentowanie referatów, ale również przeprowadzenie odpowiedniej dyskusji nad ich treścią i wnioskami z nich wypływającymi.

Konferencja ma szczególne znaczenie dla działalności Komitetu, ponieważ jest wprowadzeniem do wieloletniego tematu badawczego pt. „Polska w Europie jutra”. Wnioski płynące z konferencji są ważne dla podjęcia dalszych prac związanych z analizą ryzyka (szans i zagrożeń) rozwoju kraju w długookresowej perspektywie.

Konferencja jest bezpłatna. Zgłoszenia uczestnictwa prosimy przesyłać na adres Komitetu Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. Termin nadsyłania zgłoszeń upływa 26.02.2020 r.

 

Komitet Prognoz "Polska 2000 Plus" 

zorganizował :w dniu 28 listopada 2018 roku konferencję

 

DOKĄD ZMIERZA EUROPA

 

Konferencja ta poświęcona była prezentacji Raportu Komitetu, który stanowi z jednej strony ukoronowanie ostatniej kadencji pracy Komitetu Prognoz "Polska 2000 Plus", a z drugiej projektu badawczego "Dokąd zmierza Europa".

Raport końcowy "Dokąd zmierza Europa" jest próbą wyciągnięcia wniosków i analiz wynikających ze spojrzenia na rozwój Europy z długookresowej perspektywy. Stanowi swoiste podsumowanie publikacji książkowych, których jest w sumie siedem, bezpośrednio związanych z Projektem badawczym, ale nie stanowi on ich streszczenia.. Stąd też w końcowej części Raportu przedstawionych zostało pięć możliwych scenariuszy rozwoju Europy. Wybór scenariusza będzie w przemożnym stopniu związany, z jednej strony z charakterem elit rządzących , jak i wzajemnymi relacjami między państwami tworzącymi Europę.

Autorom przyświecały dwie główne przesłanki badawcze. Pierwsza, iż przeszłość określa nie tylko teraźniejszość, ale w znaczącym stopniu również przyszłość. I kolejna, iż rozwój Europy miał charakter konfliktogenny, zarówno między państwami, ale także między systemami kulturowymi wewnątrz poszczególnych państw, jak i między państwami.

Europa przez ponad dwa wieki dominowała nad światem, zarówno ekonomicznie , innowacyjnie, militarnie, jak i przede wszystkim intelektualnie. Wytyczała drogi rozwoju, nie tylko dla własnego kontynentu, ale pośrednio również dla pozostałych części świata, stając się często dla nich wzorcem.  Obecnie owa dominacja, a zwłaszcza wzorzec, ulega dosyć szybkiej marginalizacji, przynajmniej w niektórych obszarach mających decydujące znaczenie dla rozwoju.  Wprawdzie nie dotyczy to całego około-europejskiego świata, ale niektórych liczących się już państw czy kontynentów.   

Niezależnie od praktycznych konsekwencji, jakie z tym procesem są związane, równie ważny jest aspekt poznawczy, pozwala bowiem nie tylko zrozumieć przyczyny tego procesu, ale być może wskazać pewne środki zaradcze dla jego minimalizacji .Pytanie zasadnicze brzmi następująco: co takiego zdarzyło się w ciągu ostatnich dwóch stuleci, ze Europa z hegemona światowego, staje się kontynentem stopniowo się marginalizującym. Odpowiedź na to pytanie nie jest łatwe, jednakże Autorzy Raportu próbują takiej odpowiedzi udzielić.

Punktem wyjścia dominacji Europy w świecie, była rewolucja przemysłowa, rewolucja oświeceniowa, tworzenie suwerennych państw, stopniowa edukacja społeczeństwa i jego podmiotowość, rozwój różnych ideologii, a przede wszystkim rozwój gospodarki rynkowej oraz miast.

Rozwój Europy nie był jednak równomierny. Gdzieś od połowy XIX wieku wyraźnie daje się zaobserwować podział Europy na jej część rozwiniętą, obejmującą część Zachodnią i po części Południową, i na zacofaną , peryferyjną, jaką staje się Europa Wschodnia i Środkowa. Kilka państw Europy Zachodniej i Południowej, przekształca się w mocarstwa kolonialne, podbijając liczne państwa i obszary w Azji, Afryce, a także w Ameryce Środkowej. I co ważniejsze Europa XIX w. charakteryzuje się licznymi wojnami i powstaniami.

Stopniowe zmiany miejsca Europy w świecie, zapoczątkowane zostały w wyniku I wojny światowej, które w dużym stopniu zmieniły obraz świata, ale także samej Europy. W samej Europie nastąpił rozpad trzech wielkich mocarstw, Niemiec, Rosji i cesarstwa Auro-Węgierskiego. Pojawiło się kilkanaście nowych , często wcześniej istniejących państw. Zapoczątkowane zostały procesy dekolonizacyjne. Wreszcie miały miejsce dwa eksperymenty systemowe, pierwszy związany z rewolucją komunistyczną w Rosji, i drugi faszystowski, głównie, chociaż nie wyłącznie w Niemczech.

Europa coraz bardziej zaczęła się różnicować, nie tylko ekonomicznie, ale przede wszystkim ideologicznie, i tarcia związane z systemami kulturowymi przybrały na sile, prowadząc do licznych konfliktów, głównie , chociaż nie wyłącznie w obrębie poszczególnych państw. Na szczególne podkreślenie zasługuje rywalizacja między komunizmem a faszyzmem, który między innymi stał się siłą sprawczą wojny domowej w Hiszpanii. 

Poza Europą znaczącą pozycję nie tylko ekonomiczną uzyskały Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, które stały się mocarstwem światowym. Ważnym czynnikiem osłabiającym Europę był kryzys ekonomiczny lat trzydziestych, największy w dotychczasowej historii.

Narastanie konfliktów w dwudziestoleciu międzywojennym doprowadziło do wybuchu drugiej wojny światowej, której skutki spowodowały z jednej strony zmianę oblicza Europy, a z drugiej do kolejnego kroku zmniejszającego jej rolę w świecie. Wprawdzie państwa związane z ideologią faszystowską wojnę przegrały, ale obraz Europy uległ zasadniczej zmianie. Europa Wschodnia i Środkowa stała się łupem ideologii komunistycznej, i znaczna liczba państw została poddana kurateli Związku Radzieckiego, a część nowopowstałych państw utworzyła komunistyczną Jugosławię. Europa została przepołowiona nie tylko politycznie, ale przede wszystkim ideologicznie, co siłą rzeczy doprowadziło do daleko posuniętej konfliktogenności. Częściowo w odpowiedzi na politykę bloku komunistycznego, ale także jako gwarant pokoju w Europie powstaje Unia Europejska, która po upadku systemu komunistycznego będzie ogrywać coraz ważniejszą rolę w kształtowaniu nowego porządku w Europie.

Wcześniej jednak rywalizacja militarna objęła w pierwszej kolejności Związek Radziecki i USA, w którą włączone zostały również pozostałe państwa europejskie, zarówno po stronie USA, jak i Związku Radzieckiego. Upadek systemu komunistycznego doprowadził, iż USA stały się głównym mocarstwem świata, które zaczęły w coraz szerszym stopniu wpływać na porządek światowy, procesy globalizacyjne gospodarki światowej i kształtowanie rynku światowego.

Europa po upadku systemu komunistycznego zmieniła swój obraz, z jednej strony przytłaczająca większość byłych państw socjalistycznych, po transformacji została przyjęta do Unii Europejskiej, część pozostała w mniejszej lub większej zależności od Rosji. Ta z kolei po kilku latach zaczęła prowadzić politykę wielkomocarstwową starając się odgrywać podobną rolę, jak były Związek Radziecki. Jej relacje z Unią Europejską są pełne różnorodnych konfliktów, ale wśród państw unijnych jest również kilka państw jej przychylnych, nie mówiąc już o poszczególnych grupach sprzyjających. Europa nie jest wolna od różnego rodzaju konfliktów politycznych i ideologicznych, jakie mogą przesądzić w jakim kierunku potoczy się rozwój.

Europa jest poddana licznym wyzwaniom które przesądzą o tym, jaki ze scenariuszy jej rozwoju będzie mogła realizować. Scenariuszy sformułowaliśmy, aż pięć.

Scenariusz I, Jest tym, który byłby najbardziej korzystny. Wymaga jednak przezwyciężenia, co najmniej częściowego, wyzwań związanych z depopulacją, spadkiem potęgi gospodarczej Europy, wyrażonej udziałem w światowym PKB, ale nie poziomem życiowym jej obywateli; Częściowym rozwiązaniem problemu uchodźców, co byłoby korzystne dla rozwoju w dłuższej perspektywie rozwojowej. Podobnie jak bardziej aktywne działania ograniczające niszczenie środowiska naturalnego czy walka z nadmierną ideologizacją w sferze publicznej.

Europa dysponuje dostateczną ilością atutów, by powyższe, jak i niewymienione zagrożenia przezwyciężyć. Są nimi wysoki potencjał naukowo-intelektualny, dobrze wyedukowane społeczeństwa w porównaniu z pozostałymi kontynentami; rozwiniętą innowacyjnością w nowoczesnych dziedzinach produkcji, dobrą infrastrukturą, zarówno twardą , jak i miękką. Społeczeństwa są w miarę dobrze przygotowana do zmian cywilizacyjnych. Ważnym wszakże warunkiem w wykorzystaniu posiadanych atutów, są zmiany niektórych elit rządzących, w niektórych państwach, gdzie polityka w szerokim tego słowa znaczeniu dotyczy zbyt krótkiego horyzontu działania, i jest skoncentrowana na wąsko rozumianych interesach bieżących i własnej społeczności, a zbyt słabo dotyczy interesów wspólnotowych, zwłaszcza w Unii Europejskiej.

Scenariusz II – jw. z ograniczeniami. Scenariusz ten ma podobne czy prawie identyczne cechy jak pierwszy, różni się tylko niektórymi właściwościami, a zwłaszcza znacznie mniej efektywnymi instytucjami. Mogą dotyczyć niektórych państw, poszczególnych instytucji ogólnoeuropejskich , a także całej Unii Europejskiej. UE ujmowana jako całość reprezentuje znaczną potęgę gospodarczą , jak również naukowo-intelektualną. Ale niekorzystny dla niej układ może wynikać ze źródeł około-europejskich.

W zależności od charakteru wyzwań i zagrożeń, Europa czy Unia Europejska może samodzielnie niektóre z tych wyzwań, przezwyciężyć. Niektóre mają charakter ogólno-światowy, i wymagają współdziałania, jak np. z polityką dotyczącą niszczenia środowiska i ocieplenia klimatu.

Scenariusz III- kontynuacja, czyli business-as-usual.  Ten scenariusz zakłada realizację polityki w podobny sposób, jak to miało dotychczas. Najtrudniejsza jest jednak odpowiedź, co oznacza pojęcie "jak dotychczas". Do jakiego okresu miało by się to odnieść. Europa, a zwłaszcza Unia Europejska, miała dobre, jak i złe okresy. Scenariusz ten oznacza pewną huśtawkę lepszych i gorszych okresów w realizowanej polityce.

Scenariusz IV- kontynuacja w warunkach osłabienia koniunktury gospodarczej. Scenariusz ten może stanowić kontynuację scenariusza stabilizacyjnego, i zmian koniunkturalnych, jakie są zjawiskiem powszechnym w gospodarce rynkowej. Kwestią istotną jest na ile władze na poziomie UE, a także w poszczególnych państwach będą zdolne wybrać właściwe działania dla złagodzenie czy przezwyciężenia owych trudności. Scenariusz ten może mieć źródła, zarówno w sferze gospodarczej , jak i politycznej. W pewnych sytuacjach przezwyciężenie możliwe jest w miarę szybko, bez specjalnie wielkich kosztów, ale może trwać długo , i nie mieć dobrego rozwiązania . Może stanowić zarzewie konfliktów w dłuższym okresie.

Scenariusz V-nałożenie kłopotów. Jest to scenariusz stanowiący kontynuację poprzedniego, tyle że w znacznie bardziej skomplikowanej sytuacji, kiedy to do problemów ekonomicznych, dołączone zostają problemy polityczne, kulturowe, i następują zmiany na gorsze w elitach władzy, a z taką właśnie sytuację mamy współcześnie do czynienia. W polityce pojawiają się nurty negatywne począwszy od nacjonalizmu czy protekcjonizmu, aż po bardziej ksenofobiczną i populistyczną politykę. 

Który ze scenariuszy będzie podstawą rozwoju Europy w najbliższych dziesięcioleciach, trudno przesądzić. Teoretycznie rzecz biorąc, każdy z nich może w czystej czy bardziej skomplikowanej postaci zostać wdrożony do praktyki. Wybór scenariusza nie zawsze ma charakter racjonalny, a często jest wynikiem szczególnego zbiegu okoliczności. Czasami dobrych, a czasami złych. Można jedynie życzyć Europie, by okoliczności przesadzające o wyborze scenariusza były dla społeczeństw europejskich korzystne.

 

 

 

 

 

 

 

aa