W dniu 21.10.2025 roku w Pałacu Staszica odbyło się kolejne Plenarne Posiedzenie Komitetu Prognoz PAN z serii Społeczeństwo I połowy XXI wieku. Wygłoszone referaty oraz dyskusja koncentrowały się na wybranych problemach społecznych i związanych z nimi wyzwaniach. Dużo miejsca poświęcono zagadnieniom edukacyjnym. Edukację należy bowiem uznać za ważne narzędzie przemian społecznych, które może i powinno być wykorzystywane w budowaniu jakości życia zarówno jednostek, jak i całych społeczeństw.

Spotkanie naukowe otworzył przewodniczący Komitetu, prof. dr hab. Michał Kleiber a referat wprowadzający Edukacja bez granic wygłosił prof. dr hab. Julian Auleytner. Wieloletni współpracownik i członek Komitetu Prognoz PAN, założyciel i Rektor Uczelni Korczaka (1993 – 2019), propagator kształcenia na odległość i edukacji ustawicznej mówił o edukacji jako o sile napędowej rozwoju społecznego i kole zamachowym gospodarki. Ukazując jej potencjał, powołał się między innymi na wymieniane przez Międzynarodową Komisję do Spraw Edukacji dla XXI wieku pod przewodnictwem J. Delorsa „cztery filary edukacji” : uczyć się, aby wiedzieć, uczyć się, aby działać, uczyć się, aby żyć wspólnie z innymi, uczyć się, aby być. Wyrażają one najbardziej podstawowe, priorytetowe w skali całego świata zadania, wynikające ze zobowiązania edukacji do dostarczenia współczesnemu człowiekowi „mapy złożonego i wiecznie niespokojnego świata i busoli umożliwiającej po nim żeglugę” (Delors 1996). Prof. Auleutner zwrócił też uwagę na problem wykluczenia komunikacyjnego, które dotyczy edukacji, zdrowia i kultury. Podkreślił rolę mediów cyfrowych i AI jako „nowych edukatorów w XXI wieku”. Wspomniał też o sporze dotyczącym samej istoty edukacji, związanych z nią celów i ideałów.

Po referacie wprowadzającym rozpoczęła się pierwsza część posiedzenia, w czasie której wygłoszone zostały dwa referaty. Doktor  Sonia Horonziak - dyrektorka programu Demokracji i Społeczeństwa Obywatelskiego w Instytucie Spraw Publicznych, wykładowczyni na Uniwersytecie Warszawskim, zaprezentowała wyniki badań przeprowadzonych wiosną bieżącego roku przez Eurobarometr. Badania te dotyczyły problemów dezinformacji i polaryzacji życia społecznego. W referacie Sprawy publiczne w epoce algorytmów: młode pokolenie wobec dezinformacji i polaryzacji życia publicznego dr Sonia Horonziak podkreśliła znaczenie pogłębionej edukacji medialnej oraz edukacji obywatelskiej w szkołach i poza nimi. Uwypukliła rolę obowiązkowych programów uczących rozpoznawania manipulacji, weryfikacji źródeł i krytycznego myślenia. Mówiła też o tym, jak ważne jest budowanie zaufania do instytucji publicznych poprzez komunikację opartą na wiarygodności, otwartości i interakcji z młodymi obywatelami.

Drugi referat zaprezentowała dr hab. Anna Młynarczuk-Sokołowska, prof. Uniwersytetu w Białymstoku. Referat nosił tytuł: Uprawomocnić głos uczniów ze środowisk przymusowych migrantów – wyniki badań oraz implikacje dla polityki oświatowej i praktyki szkolnej. Było to wystąpienie badaczki zajmującej się edukacją międzykulturową i językową, ekspertki prowadzącej badania nad doświadczeniami dzieci z rodzin migracyjnych i uchodźczych.  Prof. Anna Młynarczuk-Sokołowska mówiła o specyficznych wyzwaniach adaptacyjnych w polskim systemie oświaty, jakie pojawiły się wraz z przestąpieniem progu polskich szkół dzieci z doświadczeniem przymusowej migracji; o możliwościach i barierach w tym procesie. Zaprezentowała też autorskie innowacyjne metody, które mogą wspierać integrację takich uczniów w przestrzeni szkolnej.

Druga część posiedzenia poświęcona była zagadnieniom związanym ze zdrowiem psychicznym. Przedstawiono trzy referaty. Pierwszy wygłosili doktor Jacek Moskalewicz oraz prof. dr hab. Jacek Wciórka z Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Zaprezentowali oni wyniki badań przeprowadzonych przez IPiN we współpracy z innymi instytucjami, dotyczących kondycji psychicznej polskiego społeczeństwa. IPiN reprezentował także autor kolejnego referatu, dr hab. Krzysztof Ostaszewski. Prof. Ostaszewski skoncentrował się na problemach związanych ze zdrowiem psychicznym młodzieży  (tytuł referatu: Problemy zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży oraz poziom ich zaspokajania). Osoby uczestniczące w posiedzeniu plenarnym Komitetu mogły więc zapoznać się z ważnym głosem ekspertów, od lat zajmujących się problematyką zdrowia psychicznego. Doktor Jacek Moskalewicz przez kilkadziesiąt lat kierował Zakładem Badań nad Alkoholizmem i Toksykomaniami Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Jest członkiem panelu ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia a w latach 2008-2015 pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Science Group przy Alcoholand Health Forum Komisji Europejskiej. Prof. Jacek Wciórka specjalizuje się w psychiatrii, jest też koordynatorem Komisji Reformy Opieki Psychiatrycznej Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego oraz członkiem Komitetu Nauk Neurologicznych PAN. Prof. Ostaszewski to kierownik Pracowni Profilaktyki Młodzieżowej „Pro-M”; jest członkiem Zespołu Roboczego ds. Prewencji Samobójstw i Depresji przy Radzie ds. Zdrowia Publicznego Ministerstwa Zdrowia oraz  członkiem Rady Naukowej Instytutu Psychiatrii i Neurologii. Pełni też funkcje eksperckie w UNODC/WHO Informal Scientific Network i w Krajowym Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom (KCPU).

Zaproszeni eksperci mówili o przyczynach i przejawach zaburzeń zdrowia psychicznego w polskim społeczeństwie, o skali tych problemów. Wskazali istotne problemy związane z funkcjonowaniem systemu leczenia w tym zakresie. Zwrócono też uwagę na różne sposoby definiowania zdrowia psychicznego w psychiatrii. – Bardzo inspirujące  dopełnienie refleksji na ten temat stanowił referat prof. dr hab. Marii Szyszkowskiej. Wieloletnia członkini Komitetu,  filozofka, działaczka polityczna i społeczna, nauczycielka akademicka, zwróciła uwagę na niezbędność odrodzenia polskiej tradycji w pojmowaniu zdrowia psychicznego oraz edukacji. Prof. Szyszkowska przypomniała spuściznę wybitnych polskich naukowców: Kazimierza Dąbrowskiego i Juliana Aleksandrowicza a także Ireny Wojnar. W tym kontekście podkreśliła rolę higieny psychicznej, filozofii i etyki w budowaniu jakości życia człowieka. Jakość życia, rozwój jednostki, ukierunkowanie na przestrzeń wartości, wrażliwość, wyobraźnia i sfera uczuć to ważne konteksty, które według prof. Szyszkowskiej muszą być brane pod uwagę, gdy jako badacze dyskutujemy o zdrowiu psychicznym i o edukacji – jakie są i jakie powinny być. Głos prof. Szyszkowskiej można więc potraktować także jako ukazanie nowych, ważnych wątków problemowych, które mogą być podjęte podczas kolejnych spotkań naukowych Komitetu Prognoz PAN.