POLSKA W EUROPIE JUTRA
MEMORIAŁ[1]
I
Początek trzeciej dekady XXI wieku zapowiada znaczne poszerzenie niepewności co do kierunków, w których zmierzają świat, Europa i Polska. Pewne wydają się jedynie zagrożenia widoczne już w różnych obszarach, takich jak: ład międzynarodowy, zmiany klimatu, wartości stanowiące podstawę demokracji liberalnej czy dominujący wzorzec gospodarki. Ciągle też nie wiadomo jak dalece uda się opanować trwającą pandemię, ani też jakie będą jej konsekwencje.
Osłabienie roli Unii Europejskiej w świecie oznacza też wzrost zagrożeń zarówno politycznych, jak i ekonomicznych oraz osłabienie szans Polski na dalszy rozwój naszego kraju.
Tłem trudnych do zrozumienia procesów dezintegrujących Unię Europejską są kontrowersje wokół wielu aspektów funkcjonowania państwa narodowego w procesach integracji regionalnej, ale także zmiany takich fundamentalnych kategorii organizacji współczesnego świata, jak demokracja i kapitalizm.
Szansą UE w okresie popandemicznym jest taka odbudowa jedności Zachodu, która pozwoli jej odzyskać rolę „mocarstwa normatywnego”.
UE słusznie prezentuje wyzwanie adaptacji do zmiany klimatycznej jako najważniejszą szansę cywilizacyjną Europy XXI wieku. Dzięki realizacji zasady sprawiedliwej transformacji (just transition), Europejski Zielony Ład może okazać się także ogromną szansą rozwojową dla Polski.
II
Najważniejszy obecnie dokument strategiczny polskich władz, jakim jest tzw. „Polski Ład”, całkowicie pomija kwestie integracji europejskiej. W świetle tego dokumentu Polska jest już poza UE.
Badania najwybitniejszych polskich przedstawicieli nauk społecznych jednoznacznie wskazują, że dzięki członkostwu w UE Polska dokonała cywilizacyjnego i rozwojowego skoku.
Polityczna i prawna konstrukcja Unii, za sprawą swoich fundamentalnych reguł, minimalizuje możliwość takiej dominacji państw największych bądź najsilniejszych gospodarczo, która byłaby groźna dla innych. W interesie Polski jest dbałość o to, aby unijne prawo było starannie przestrzegane. Oznacza to także, że Polska musi dokładnie stosować się do orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości UE oraz przestrzegać zasad rządów prawa w kraju. Walka o władzę wewnątrz kraju nie może naruszać reguł państwa prawnego i praworządności zgodnej z zasadami określonymi w Traktatach.
Bez oparcia w europejskiej wspólnocie Polska może być jedynie przedmiotem gry innych państw kształtujących nowy ład międzynarodowy. Innymi słowy, wzmocnienie i pogłębienie integracji europejskiej jest polską racją stanu.
Właśnie jako państwo członkowskie Unii Europejskiej Polska ma też większe szanse na uniknięcie zagrożeń, które są przede wszystkim konsekwencją nieuniknionej globalizacji, niż jako kraj znajdujący się poza tą wspólnotą.
Droga do bezpieczeństwa militarnego, klimatycznego, a także bezpieczeństwa gospodarczego prowadzi przez międzynarodowe porozumienie, dla którego dobrym punktem wyjścia jest integracja regionalna. Jak dotąd, najlepszym przykładem takiej integracji jest Unia Europejska.
Antyunijna propaganda i polityka rządu, podważająca ustalenia traktatowe i prawne fundamenty europejskiego jednolitego rynku, z którego wynikają największe korzyści finansowe z uczestnictwa Polski w UE, już przynosi wielkie straty dla międzynarodowej pozycji Polski oraz jej bezpieczeństwa, finansów i gospodarki. Jest więc sprzeczna z polską racją stanu.
Jedynie od odważnych, szybkich decyzji Polski będzie zależeć, czy nasz kraj podąży za grupą państw zwierających szyki w celu ochrony najważniejszych osiągnięć integracji, czy też znajdzie się na peryferiach Unii. Byłaby to peryferyjność na własne życzenie.
Wiele decyzji ekonomicznych Polski musi uwzględniać ich wymiar polityczny. Polska – mimo pewnych argumentów za pozostaniem przy walucie własnej – musi przyjąć Euro, do czego zobowiązała się zresztą podpisując traktat akcesyjny. Wchodząc do unii walutowej kraj nasz wzmocni zarówno wpływ na funkcjonowanie UE, jak i zapewni lepszą stabilizację makroekonomiczną kraju.
III
Współzależność państw członkowskich UE jest naturalną konsekwencją procesu integracji. W odróżnieniu od sytuacji państw w dawnym bloku komunistycznym jest to ciągle współzależność, a nie zależność.
Pozostawiając edukację w kompetencji państw członkowskich Unia Europejska musi, między innymi, doprowadzić do tego, aby wiedza o Unii Europejskiej znalazła się w programach kształcenia szkolnego w państwach członkowskich, realizowanych według jednolitych, wspólnie opracowanych podręczników.
W celu zniwelowania rosnących nastrojów nacjonalistycznych, destrukcyjnych dla wspólnotowości, Unia Europejska musi aktywnie wspierać wysiłki państw członkowskich ukierunkowane na zachowanie ich specyfiki i tożsamości kulturowej. Pozwoli to na wykształcenie tożsamości europejskiej absorbującej narodowe zasoby państw członkowskich.
Dlaczego Europa przyszłości nie miałaby być europejską federacją ojczyzn, systemem politycznym, dla którego nie ma przykładu w światowej historii? Innymi słowy, politycznym systemem federalnym, w którym nie tylko zachowa się specyfikę kultur narodowych, ale takim, w którym specyfika ta będzie przedmiotem szczególnej troski i polityki federalnych władz.
W celu uzyskania poparcia społecznego dla takiej polityki konieczne jest niezwłoczne zaprzestanie antyunijnej retoryki w mediach publicznych i opracowanie europejskiej strategii edukacyjnej w zakresie wiedzy o Unii Europejskiej.
Grono wybitnych specjalistów zajmujących się integracją europejską, uczestniczących w konferencji, zgodnie zaakceptowało tezę, że wszelkie działania prowadzące do dezintegracji UE oraz osłabienia więzi łączącej nasz kraj z tym ugrupowaniem, godzą w najżywotniejsze interesy Polski, w tym możliwości rozwojowe. Są więc sprzeczne z polską racją stanu i osłabiają pozycję międzynarodową naszego kraju.
[1] Niniejszy dokument jest wyborem najważniejszych wniosków sformułowanych w świetle debaty polskich przedstawicieli nauk społecznych na konferencji „Polska w Europie Jutra. Polityka Europejska Polski w kontekście zmian międzynarodowych XXI wieku”. Konferencja została zorganizowana przez Komitet Prognoz ‘Polska 2000 plus’ oraz Team Europe, 18–19 listopada 2021, jako wkład do Unijnej Konferencji na Temat Przyszłości Europy.
red. J. Niżnik przy współudziale J. Truszczyńskiego i J. Barcza, Polska w Europie jutra. Polityka europejska Polski w kontekście zmian międzynarodowych XXI wieku, Polska Akademia Nauk, Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus” PAN oraz Team Europe, przy współudziale Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w Warszawie, Warszawa 2021.