SPIS TREŚCI
OD REDAKCJI
Editors Note
PROBLEMY I POGLĄDY
Klimat, bezpieczeństwo i wyzwania przyszłości
Zmiany klimatu i ich konsekwencje oraz możliwości przeciwdziałania – Zbigniew W. Kundzewicz
Idea globalnego ocieplenia klimatu w konfrontacji z wiedzą o rozwoju życia na Ziemi - Leszek Kuźnicki
Bezpieczeństwo energetyczne Europy do 2050 roku - Konrad Prandecki
Przestrzenne zróżnicowanie procesów ludnościowych w Polsce w perspektywie 2035 roku w świetle aktualnej prognozy demograficznej GUS z 2008 r. - Piotr Szukalski
Zła kondycja człowieka i obywatela: dehumanizacja i dezintegracja społeczna - Włodzimierz Bojarski
Przyszłość transportu
Przyszłość systemu transportowego Europy - miejsce i rola Polski- Bogusław Liberadzki
Polska wobec globalizacji transportu – Henryk Panusz, Bogusław Jankowski
Przemysł i transport samochodowy w przyszłości – Jacek Ziemiecki
MATERIAŁY NADESŁANE. POLEMIKI I DYSKUSJE
Pobudka smoka, czyli jak Chiny przygotowują się do podjęcia wyzwań przyszłości - Magdalena Senderowska
„Błąd zaniechania”: zagrożenie bioinnowacji w biotechnologii – Tomasz Twardowski
Globalizacja władzy – Marek Chlebuś
Dziesięć dni, które nie wstrząsną światem (recenzja książki Alaina Minca „Dziesięć dni, które wstrząsną światem”)
– Dorota Janiszewska
– Dorota Janiszewska
ZE ŚWIATA
KRONIKA
NAJNOWSZA PUBLIKACJA KOMITETU
OD REDAKCJI
Przedstawiamy Czytelnikom kolejny numer Biuletynu Przyszłość: Świat, Europa, Polska o bogatej zawartości, prezentujący różnorodne poglądy na wiele zagadnień ważkich dla przyszłości.
W dziale Klimat, bezpieczeństwo i wyzwania przyszłości przedstawiamy pięć artykułów, zaczynając od dyskusyjnej kwestii, czy niewątpliwie obserwowane zmiany klimatu są antropogenne (jest bardziej prawdopodobne, że jednak są), i czy są pożądane (w dłuższej perspektywie, odpowiedź jest też raczej pozytywna).
Zbigniew W. Kundzewiczw artykule Zmiany klimatu i ich konsekwencje oraz możliwości przeciwdziałania twierdzi, że globalny klimat ociepla się, wywołując wiele efektów towarzyszących, zarówno korzystnych jak i niekorzystnych. Spodziewany jest dalszy wzrost temperatury. Jednak, per saldo, przy silniejszym ociepleniu można obawiać się rosnących strat. Zmian klimatu było już wiele w historii Ziemi, ale aż do zakończenia ostatniej epoki lodowcowej były one naturalne, bez znaczącej obecności ludzkiej. Obecnie, zakładając wyłącznie wymuszenia naturalne, bez elementu antropogenicznego (wzrost emisji gazów cieplarnianych i zmiany powierzchni Ziemi), nie jesteśmy w stanie wytłumaczyć wzrostu temperatury w ciągu ostatnich dziesięcioleci. Aby przeciwdziałać galopującemu ociepleniu, potrzebne byłyby skoordynowane działania, ale dotąd nie udało się dokonać konkretnych i wiążących globalnych uzgodnień co do przeciwdziałania zmianom klimatu.
Leszek Kuźnicki w artykule Idea globalnego ocieplenia klimatu w konfrontacji z wiedzą o rozwoju życia na ziemi podkreśla, że zmienność jest podstawową cechą klimatu Ziemi w całej jej historii. Miała ona znamienny wpływ na przebieg ewolucji. Ciepły i mokry klimat sprzyjał wzrostowi bioróżnorodności, podczas gdy zimny i suchy ją redukował. Współcześnie żyjemy w końcu ocieplenia interglacjalnego, co oznacza, nastąpi kolejne ochłodzenie klimatu prowadzącego do ponownego zlodowacenia, a poziom morza wyraźnie się podniesie. W tej sytuacji antropogenne ocieplenie klimatu o 2°C do roku 2100 byłoby czynnikiem sprzyjającym biosferze i ludzkości.
Konrad Prandecki w artykule Bezpieczeństwo energetyczne Europy w perspektywie 2050 roku rozumie pojęcie bezpieczeństwa energetycznego jako brak zakłóceń w dostawach pierwotnych źródeł energii oraz brak ograniczeń w dostępie do energii finalnej dla odbiorców końcowych. Analiza czynników mogących mieć wpływ na ten stan powinna odbywać się przede wszystkim w perspektywie długookresowej, np. do 2050 roku. Punktem wyjścia do takich badań jest określenie ryzyka pojmowanego jako szanse i zagrożenia dla rozwoju sektora. Dopiero na tej podstawie należy oceniać obecny stan europejskiej energetyki i kreować scenariusze rozwoju. W tym zakresie wyróżnia się trzy podstawowe koncepcje: kontynuacji (rozwój na dotychczasowych zasadach), ewolucji (stopniowe odchodzenie od importowanych i szkodliwych dla środowiska paliw kopalnych) i rewolucji (nagła zmiana, na szeroką skalę technologii wytwarzania energii). W oparciu o dotychczasowe zapowiedzi przedstawicieli UE za najbardziej prawdopodobny z nich należy uznać scenariusz ewolucyjny.
Piotr Szukalski w artykule Przestrzenne zróżnicowanie procesów ludnościowych w Polsce w perspektywie 2035 roku w świetle aktualnej prognozy demograficznej GUS z 2008 r. przedstawia wyniki najnowszej, przygotowanej w roku 2008 prognozy demograficznej GUS z uwzględnieniem przestrzennego zróżnicowania zachodzących zmian. Punktem wyjścia jest krytyczna analiza założeń prognozy, które w przypadku przemian umieralności budzą wątpliwości. Następnie dokonano omówienia zmian liczby ludności oraz jej struktury wieku w podziale wojewódzkim z uwzględnieniem podziału na miasto i wieś. Dokonana analiza umożliwia stwierdzenie, iż w nadchodzących dekadach wzrośnie zróżnicowanie przestrzenne procesów demograficznych – obok województw „przegranych”, odznaczających się spadkiem ludności i wysokim udziałem osób starszych (świętokrzyskie, łódzkie, lubelskie, śląskie, opolskie), pojawią się jednostki administracyjne skupione wokół wielkich miast, gdzie przemiany będą mieć charakter zdecydowanie bardziej korzystny.
Włodzimierz Bojarski w artykule Zła kondycja człowieka i obywatela: dehumanizacja i dezintegracja społeczna wychodzi z założenia, że o kondycji człowieka i obywatela w znacznym stopniu decyduje właściwe zaspokojenie naturalnych jego potrzeb oraz przygotowanie i pobudzenie do rozwoju w życiu zawodowym, rodzinnym i społecznym. Jednak neoliberalna kultura masowa eksponuje tylko skomercjalizowane potrzeby fizyczne, marginalizując potrzeby psychiczne. Szczególnie młode pokolenie narażone jest na szkodliwe oddziaływanie otoczenia oraz fałszywe nurty wychowawcze i edukacyjne. Negatywne procesy przybierają na sile, a ich skutki kumulują się, wywołując destrukcję wszystkich dziedzin życia publicznego. Konieczne jest zatem maksymalne zaangażowanie władz i społeczeństwa dla wspierania i intensyfikacji przeciwstawnych pozytywnych procesów i działań: wzorcowych szkół, ognisk i organizacji młodzieżowych, rozwoju wolontariatu, ruchu spółdzielczego, akcjonariatów pracy oraz naukowo-społecznego nurtu higieny i pedagogiki społecznej.
W dziale Przyszłość transportuBogusław Liberadzki w artykule Przyszłość systemu transportowego Europy - miejsce i rola Polskipodkreśla znaczenie infrastruktury transportu w polityce spójności Unii Europejskiej. Obecne działania Wspólnoty zmierzają do stworzenia jednolitego, spójnego, europejskiego systemy transportowego. Wyzwaniem dla transportu europejskiego będzie sprawa zdolności przewozowej. Trwają dalsze prace nad wprowadzeniem inteligentnych systemów transportowych, interoperacyjności, intermodalności, tzw. komodalności etc. Dla bieżących problemów transportu kluczem może okazać się transport kolejowy.
W artykule Polska wobec globalizacji transportu Henryk Panusz i Bogusław Jankowski wyrażają opinię, że trudnej sytuacji ekonomicznej kraju, deficytowi budżetowemu i jego konsekwencjom zaradzić może intensyfikacja eksportu. Eksport towarów podlega olbrzymiej konkurencji. Przedmiotem „wewnętrznego eksportu” stają się usługi w zakresie edukacji, zdrowia, kultury, turystyki i transportu (obejmującego tranzyt) świadczone w kraju przybyszom z zagranicy. Adresatem takich usług oferowanych przez przedsiębiorczych Polaków, będą szybko rosnące klasy średnie potęg gospodarczych w trakcie rozwoju – Chin, Indii, Brazylii i in. Warunkiem koniecznym jest udostępnienie im obszaru Polski przez budowę lotniska międzykontynentalnego zintegrowanego z (nowymi) liniami kolei dużych prędkości, siecią autostrad i dróg ekspresowych oraz siatką lotnisk regionalnych. Omówiono aspekty strategiczne i sposoby finansowania inwestycji, które przekształcą Polskę w mocarstwo transportowe.
Jacek Ziemiecki w artykule Przemysł i transport samochodowy w przyszłości podkreśla, że przemysł samochodowy ma ponad 100 letnią tradycję, w tym też bycia liderem wśród innych dziedzin gospodarki. W XXI wieku jednak, przemysł samochodowy w krajach rozwiniętych ma coraz mniejsze udziały w zatrudnieniu i dochodzie narodowym. Jedynie znaczna koncentracja produkcji daje znanym markom samochodowym przebicie do czołówki największych firm świata. Rok 2009 jest rokiem przełomu. USA zostały wyprzedzone przez Chiny w liczbie wyprodukowanych samochodów. W latach do 2030 r. wystąpi dwoistość rozwoju tego przemysłu. Chiny otworzą wielki wewnętrzny popyt zarówno na liczbę kupowanych samochodów, jak i jego infrastrukturę. A w krajach rozwiniętych otworzy się droga do nowych innowacji – głównie samochodów hybrydowych wyposażonych w elektronikę użytkową. I w skali globalnej, mimo zwiększenia parku samochodowego ponad dwukrotnie do ponad 1800 mln sztuk, zanieczyszczenie środowiska naturalnego nie wzrośnie chyba nadmiernie.
W dziale Materiały nadesłaneprzedstawiamy Czytelnikom kilka bardzo interesujących choć niekiedy dyskusyjnych artykułów. Magdalena Senderowska w artykule Pobudka smoka, czyli jak Chiny przygotowują się do podjęcia wyzwań przyszłości przedstawia opinię, że w związku
z szybkim wzrostem gospodarczym Chin i ich ekspansją na rynki międzynarodowe, kraj ten napotyka wyzwania społeczne, ekonomiczne i środowiskowe, z którymi musi się zmierzyć w celu zabezpieczenia przyszłości. Konieczne są między innymi rozwój kapitału ludzkiego, zabezpieczenie dostaw surowców naturalnych, a także zapewnienie odpowiedniego systemu zabezpieczeń społecznych. Chiny podejmują działania zmierzające w tych kierunkach, korzystając ze zgromadzonych dzięki szybkiemu rozwojowi środków finansowych, które inwestują umiejętnie wykorzystując szanse, jakie pojawiają się na rynkach w czasie kryzysu. Dzięki temu umacniają nie tylko swoją pozycję gospodarczą, ale także polityczną.
z szybkim wzrostem gospodarczym Chin i ich ekspansją na rynki międzynarodowe, kraj ten napotyka wyzwania społeczne, ekonomiczne i środowiskowe, z którymi musi się zmierzyć w celu zabezpieczenia przyszłości. Konieczne są między innymi rozwój kapitału ludzkiego, zabezpieczenie dostaw surowców naturalnych, a także zapewnienie odpowiedniego systemu zabezpieczeń społecznych. Chiny podejmują działania zmierzające w tych kierunkach, korzystając ze zgromadzonych dzięki szybkiemu rozwojowi środków finansowych, które inwestują umiejętnie wykorzystując szanse, jakie pojawiają się na rynkach w czasie kryzysu. Dzięki temu umacniają nie tylko swoją pozycję gospodarczą, ale także polityczną.
Tomasz Twardowskiw artykule „Błąd zaniechania” – zagrożenie bioinnowacji w biotechnologii wyraża opinię, że Unia Europejska opiera dalszy rozwój gospodarczy na podstawach naukowych. Polska także musi rozwijać innowacyjną naukę i technikę, jak przykładowo biotechnologia. Nie możemy dopuścić do rezygnacji z bioekonomii, a zatem gospodarki opartej na wiedzy i surowcach odnawialnych. Błąd zaniechania będzie prowadzić do poważnych konsekwencji ekonomicznych dla wszystkich.
Artykuł dyskusyjny Marka Chlebusia Globalizacja władzy komentuje kształtujący się model globalnych stosunków władzy, których głównymi cechami okazują się: erozja demokracji, równości, wolności, własności; arystokratyzacja elit i wydziedziczenie mas; biologiczna radiacja i cyborgizacja gatunku ludzkiego; internet jako główne narzędzie panowania; fasadowość władz współczesnego państwa, oddających pole eksterytorialnym i międzykulturowym władzom duchowym oraz finansowym. Przeprowadzono analizę dynamiki opisywanych procesów oraz ich odwracalności. Artykuł ma charakter eseju diagnostyczno-prognostycznego. Nie ze wszystkimi jego tezami i wnioskami można się zgodzić. Na przykład, jeśli dominacja Sieci nad człowiekiem wynika głównie z charakteru interfejsów użytkownika, to dominacji tej można próbować zapobiec na różne sposoby. Jeden to opór społeczny, podkreślający suwerenność użytkownika i domagający się jej realizacji w konstrukcji interfejsów, inny to ustawodawstwo (motywowane obroną swobód demokratycznych) wymagające, aby interfejsy były poddawane testowaniu i aprobacie odpowiednich urzędów, podobnych do antymonopolowych. Oczywiście, skuteczność takich rozwiązań może być niewielka, ale można mieć większą wiarę od Autora w siłę demokracji i rozsądku mas. Tym niemniej, ważną zaletą tego eseju jest, że atakując standardowe sposoby myślenia pobudza on do refleksji, implikuje też ważną prognozę ostrzegawczą dotyczącą niebezpieczeństw globalizacji władzy.
W dziale Recenzje przedstawiamy opinię Doroty Janiszewskiej Dziesięć dni, które nie wstrząsną światem o książce Alaina Minca „Dziesięć dni, które wstrząsną światem”. Książka ta to dziesięć wyzwań dla świata; jednak wizje te są wyraźnie skażone europocentryczną perspektywą, zatem prowadzą do mało prawdopodobnych scenariuszy.
Zeszyt kończą krótkie notki Ze świata o nowych interesujących książkach i innych zdarzeniach, oraz Kronika o działaniach Komitetu Prognoz „Polska 2000 Plus” w ostatnim półroczu.
Zespół Redakcyjny