MEMORIAŁ
Komitetu Prognoz „Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN dla najwyższych władz Rzeczypospolitej Polskiej
w sprawie programu działań na rzecz poprawy sytuacji ludzi
w starszym wieku
Komitetu Prognoz „Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN dla najwyższych władz Rzeczypospolitej Polskiej
w sprawie programu działań na rzecz poprawy sytuacji ludzi
w starszym wieku
W rozpoczynającym się dwudziestopięcioleciu Polska stanie wobec problemu zmian w strukturze wieku ludności, związanych z wydłużaniem się przeciętnego czasu życia. Zmiany te, które demografowie nazywają starzeniem się struktury społeczeństwa, prowadzą do zasadniczego wzrostu udziału ludzi III wieku, czyli w wieku emerytalnym, w całej populacji. Z prognoz demograficznych wynika, że w Polsce liczba osób w wieku emerytalnym zwiększy się z 5,9 mln w roku 2005 do 9,6 – w 2030. Oznacza to wzrost o 3,7 mln osób, czyli o 62%.
Jest to tendencja ogólnoeuropejska. W Polsce jednak towarzyszy jej zjawisko asymetrii polegające na tym, że liczba osób pobierających renty i emerytury jest znacznie wyższa od liczby osób będących rzeczywiście w wieku emerytalnym. Wynika to, z jednej strony, z wcześniejszego wieku przechodzenia na emeryturę niż w innych krajach, z drugiej – z szerszego zasięgu zjawiska niepełnej sprawności. W roku 2005 renty i emerytury pobierało 9,9 mln osób, czyli o 68% więcej niż wynosiła liczba osób w wieku emerytalnym (5,9 mln). Jeśli nie uda się tej tendencji zahamować, to populacja utrzymująca się ze świadczeń emerytalnych i rentowych może w roku 2030 stanowić już 1/3 całej ludności Polski.
Wydłużenie czasu życia stanowi niewątpliwe osiągnięcie cywilizacyjne. Równocześnie jednak stwarza poważne problemy ekonomiczne, społeczne i kulturowe. Ich rozwiązanie wymaga już dzisiaj szerokich, wyprzedzających działań i wcześniejszych rozstrzygnięć, aby zapobiec w przyszłości trudnościom zwiazanym z finansowaniem bieżących emerytur oraz przeciwdziałać silnym napięciom społecznym.
Działania takie są zresztą konieczne w świetle Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, której § 25 szczegółowo reguluje prawa osób w podeszłym wieku.
Z tych względów Komitet nasz, po wszechstronnej i kompleksowej analizie tego problemu, uważa, że niezbędne jest określenie konsekwentnej i wewnętrznie spójnej polityki państwa w tym zakresie oraz szerokie włączenie do koniecznych działań samorządów terytorialnych wszystkich szczebli.
Kluczową rolę przypisujemy trzem kierunkom działań.
Pierwszy i najważniejszy kierunek, który decydował będzie o zapewnieniu podstaw egzystencji tej stale rosnącej grupy ludności, to jak najpilniejsze zakończenie prac nad reformą emerytalną oraz dokonywanie dalszych korekt, które będą usprawniały funkcjonowanie systemu. Wymaga to radykalnego przyspieszenia szeregu opóźnionych procesów legislacyjnych z jednej strony, z drugiej zaś – zapewnienia terminowej wypłaty nowych emerytur i świadczeń, które wejdą w życie już w roku 2009. Za szczególnie ważne Komitet uważa uelastycznienie oficjalnej granicy wieku emerytalnego, co wydaje się rozwiązaniem korzystniejszym niż jej podniesienie.
Drugi kierunek to uruchomienie działań pozwalających na szersze wykorzystanie III filaru reformy emerytalnej, aby nie została zagrożona wysokość nowych świadczeń. Niezbędne jest w tym celu stosowanie specjalnych zachęt do podejmowania dodatkowego ubezpieczenia emerytalnego – poza głównym systemem emerytalnym – a także wspieranie wszelkich innych form indywidualnej przezorności w zapewnianiu sobie bezpieczeństwa finansowego na starość.
Trzeci kierunek działań to tworzenie warunków, także poprzez systemy zachęt, do wydłużania okresu aktywności zawodowej ludzi starszych, co może zmniejszyć koszty utrzymania rosnącej liczby emerytów.
Ponadto, Komitet nasz przywiązuje szczególne znaczenie do wielu innych działań, kluczowych dla poprawy warunków życia ludzi starszych w różnych obszarach życia społecznego.
W dziedzinie ochrony zdrowia za najważniejsze uważamy upowszechnienie okresowych badań profilaktycznych, zwiększenie kadry lekarzy o specjalnościach geriatrycznych (4-krotne dla osiągnięcia standardów międzynarodowych), ułatwienie emerytom dostępu do służby zdrowia, jak również przyznanie przy zakupie leków określonych przywilejów osobom pobierającym najniższe emerytury.
W dziedzinie działalności opiekuńczej za konieczne uważamy wprowadzenie nowej formy opieki, finansowanej z ubezpieczeń pielęgnacyjnych przy szerokim wykorzystaniu pracy profesjonalnych opiekunów i wolontariuszy, a także rozbudowę sieci domów dziennego i stałego pobytu dla seniorów oraz zapewnienie w nich odpowiedniego standardu usług.
W dziedzinie edukacji za właściwe kierunki działania należy uznać upowszechnianie umiejętności obsługi komputerów wśród aktualnych emerytów przez współfinansowanie odpowiednich szkoleń o tym profilu, dalszy rozwój uniwersytetów III wieku, a także kształcenie specjalistów dla opieki geriatrycznej i wspieranie szkolenia pracowników socjalnych i wolontariuszy.
W dziedzinie kultury konieczne jest rozszerzenie w środkach masowego przekazu oferty publicznych programów dostosowanych do specyficznych potrzeb ludności w starszym wieku, wspieranie twórczości amatorskiej, a także tworzenie warunków do uczestnictwa tej generacji w turystyce i wypoczynku. Komitet uważa za konieczne przeciwstawienie się próbom likwidacji ogródków działkowych, z których korzysta blisko 1mln osób starszych.
W dziedzinie aktywności społecznej za najważniejsze uważamy wspieranie organizacji integrujących różne generacje, a także społecznego ruchu hobbystycznego w obszarach zainteresowań i działań dostępnych dla tej kategorii wieku.
W dziedzinie aktywności zawodowej konieczne jest elastyczne określenie zawodów, zwłaszcza deficytowych na rynku pracy, w których należałoby wspierać zatrudnienie emerytów odpowiednich specjalności, stwarzając im możliwości zwiększenia zarobków z tego tytułu.
W dziedzinie mieszkalnictwa konieczne jest stworzenie korzystnych warunków zamiany mieszkań większych na mniejsze, a z drugiej strony - wspieranie budowy międzygeracyjnych domów rodzinnych, a także rozwijanie samopomocy sąsiedzkiej (usługi mieszkaniowe). Uważamy też za konieczne wykorzystanie ustaleń Unii Europejskiej, zawartych w trzech kartach Ateńskich, w sprawie kształtowania powierzchni publicznej w sposób sprzyjający potrzebom emerytów oraz integracji różnych pokoleń uczestniczących w życiu społecznym.
W dziedzinie produkcji wyrobów i usług dostosowanych do specyficznych potrzeb tej grupy ludności konieczne jest wspieranie działań rozszerzających ofertę w tym zakresie, a szczególnie podaż sprzętu ułatwiającego życie seniorów (uchwyty, aparaty słuchowe, systemy alarmowe, a w przyszłości również roboty do zastosowania w czynnościach domowych).
W dziedzinie nauki konieczne jest aktywne wsparcie przez państwo badań naukowych nad problemami tej generacji ze szczególnym uwzględnieniem chorób wieku starczego oraz możliwości ograniczenia zjawiska zniedołężnienia i „wielochorobowości” tej populacji ludzi. Uważamy za celowe przystąpienie Polski do programu Unii Europejskiej „środowisko sprzyjające życiu”.
W ramach tych działań istnieje potrzeba całościowego uregulowania legislacyjnego szeregu tych problemów w taki sposób, aby stworzyć zachęty do spędzania w kraju okresu starości przez Polaków, którzy emigrowali za granicę. Nabiera to szczególnego znaczenia w obliczu przewidywanego wzrostu emigracji zarobkowej. Zachęty takie mogą stworzyć impuls do utrzymywania kontaktów z krajem.
W wymienionych wyżej dziedzinach konieczne jest przede wszystkim wykorzystanie doświadczeń i rozwiązań już sprawdzonych w innych krajach, a zwłaszcza funkcjonujących w nich odpowiednich programów rządowych.
Dla rozwiązywania tych problemów uważamy za konieczne powołanie państwowego zespołu do spraw seniorów. Jego pierwszym zadaniem powinno być opracowanie projektu programu polityki państwa w stosunku do tej generacji. Po przyjęciu przez władze państwowe (parlament i rząd) program ten powinien być jak najszybciej wcielony w życie. Następnie zaś zespół powinien zajmować się stałym monitorowaniem funkcjonowania tego systemu.
Równocześnie niezbędne jest jednoznaczne ustanowienie w ramach struktur rządowych organu odpowiedzialnego za całokształt realizacji i koordynacji tego programu.
Komitet „Polska 2000 Plus” jest gotów udzielać wsparcia i uczestniczyć w kształtowaniu i realizacji tego programu. Ma to bowiem istotne znaczenie dla postępu cywilizacyjnego i jakości życia w Polsce.
Warszawa, 29 stycznia 2008 r.
Wydłużenie czasu życia stanowi niewątpliwe osiągnięcie cywilizacyjne. Równocześnie jednak stwarza poważne problemy ekonomiczne, społeczne i kulturowe. Ich rozwiązanie wymaga już dzisiaj szerokich, wyprzedzających działań i wcześniejszych rozstrzygnięć, aby zapobiec w przyszłości trudnościom zwiazanym z finansowaniem bieżących emerytur oraz przeciwdziałać silnym napięciom społecznym.
Działania takie są zresztą konieczne w świetle Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, której § 25 szczegółowo reguluje prawa osób w podeszłym wieku.
Z tych względów Komitet nasz, po wszechstronnej i kompleksowej analizie tego problemu, uważa, że niezbędne jest określenie konsekwentnej i wewnętrznie spójnej polityki państwa w tym zakresie oraz szerokie włączenie do koniecznych działań samorządów terytorialnych wszystkich szczebli.
Kluczową rolę przypisujemy trzem kierunkom działań.
Pierwszy i najważniejszy kierunek, który decydował będzie o zapewnieniu podstaw egzystencji tej stale rosnącej grupy ludności, to jak najpilniejsze zakończenie prac nad reformą emerytalną oraz dokonywanie dalszych korekt, które będą usprawniały funkcjonowanie systemu. Wymaga to radykalnego przyspieszenia szeregu opóźnionych procesów legislacyjnych z jednej strony, z drugiej zaś – zapewnienia terminowej wypłaty nowych emerytur i świadczeń, które wejdą w życie już w roku 2009. Za szczególnie ważne Komitet uważa uelastycznienie oficjalnej granicy wieku emerytalnego, co wydaje się rozwiązaniem korzystniejszym niż jej podniesienie.
Drugi kierunek to uruchomienie działań pozwalających na szersze wykorzystanie III filaru reformy emerytalnej, aby nie została zagrożona wysokość nowych świadczeń. Niezbędne jest w tym celu stosowanie specjalnych zachęt do podejmowania dodatkowego ubezpieczenia emerytalnego – poza głównym systemem emerytalnym – a także wspieranie wszelkich innych form indywidualnej przezorności w zapewnianiu sobie bezpieczeństwa finansowego na starość.
Trzeci kierunek działań to tworzenie warunków, także poprzez systemy zachęt, do wydłużania okresu aktywności zawodowej ludzi starszych, co może zmniejszyć koszty utrzymania rosnącej liczby emerytów.
Ponadto, Komitet nasz przywiązuje szczególne znaczenie do wielu innych działań, kluczowych dla poprawy warunków życia ludzi starszych w różnych obszarach życia społecznego.
W dziedzinie ochrony zdrowia za najważniejsze uważamy upowszechnienie okresowych badań profilaktycznych, zwiększenie kadry lekarzy o specjalnościach geriatrycznych (4-krotne dla osiągnięcia standardów międzynarodowych), ułatwienie emerytom dostępu do służby zdrowia, jak również przyznanie przy zakupie leków określonych przywilejów osobom pobierającym najniższe emerytury.
W dziedzinie działalności opiekuńczej za konieczne uważamy wprowadzenie nowej formy opieki, finansowanej z ubezpieczeń pielęgnacyjnych przy szerokim wykorzystaniu pracy profesjonalnych opiekunów i wolontariuszy, a także rozbudowę sieci domów dziennego i stałego pobytu dla seniorów oraz zapewnienie w nich odpowiedniego standardu usług.
W dziedzinie edukacji za właściwe kierunki działania należy uznać upowszechnianie umiejętności obsługi komputerów wśród aktualnych emerytów przez współfinansowanie odpowiednich szkoleń o tym profilu, dalszy rozwój uniwersytetów III wieku, a także kształcenie specjalistów dla opieki geriatrycznej i wspieranie szkolenia pracowników socjalnych i wolontariuszy.
W dziedzinie kultury konieczne jest rozszerzenie w środkach masowego przekazu oferty publicznych programów dostosowanych do specyficznych potrzeb ludności w starszym wieku, wspieranie twórczości amatorskiej, a także tworzenie warunków do uczestnictwa tej generacji w turystyce i wypoczynku. Komitet uważa za konieczne przeciwstawienie się próbom likwidacji ogródków działkowych, z których korzysta blisko 1mln osób starszych.
W dziedzinie aktywności społecznej za najważniejsze uważamy wspieranie organizacji integrujących różne generacje, a także społecznego ruchu hobbystycznego w obszarach zainteresowań i działań dostępnych dla tej kategorii wieku.
W dziedzinie aktywności zawodowej konieczne jest elastyczne określenie zawodów, zwłaszcza deficytowych na rynku pracy, w których należałoby wspierać zatrudnienie emerytów odpowiednich specjalności, stwarzając im możliwości zwiększenia zarobków z tego tytułu.
W dziedzinie mieszkalnictwa konieczne jest stworzenie korzystnych warunków zamiany mieszkań większych na mniejsze, a z drugiej strony - wspieranie budowy międzygeracyjnych domów rodzinnych, a także rozwijanie samopomocy sąsiedzkiej (usługi mieszkaniowe). Uważamy też za konieczne wykorzystanie ustaleń Unii Europejskiej, zawartych w trzech kartach Ateńskich, w sprawie kształtowania powierzchni publicznej w sposób sprzyjający potrzebom emerytów oraz integracji różnych pokoleń uczestniczących w życiu społecznym.
W dziedzinie produkcji wyrobów i usług dostosowanych do specyficznych potrzeb tej grupy ludności konieczne jest wspieranie działań rozszerzających ofertę w tym zakresie, a szczególnie podaż sprzętu ułatwiającego życie seniorów (uchwyty, aparaty słuchowe, systemy alarmowe, a w przyszłości również roboty do zastosowania w czynnościach domowych).
W dziedzinie nauki konieczne jest aktywne wsparcie przez państwo badań naukowych nad problemami tej generacji ze szczególnym uwzględnieniem chorób wieku starczego oraz możliwości ograniczenia zjawiska zniedołężnienia i „wielochorobowości” tej populacji ludzi. Uważamy za celowe przystąpienie Polski do programu Unii Europejskiej „środowisko sprzyjające życiu”.
W ramach tych działań istnieje potrzeba całościowego uregulowania legislacyjnego szeregu tych problemów w taki sposób, aby stworzyć zachęty do spędzania w kraju okresu starości przez Polaków, którzy emigrowali za granicę. Nabiera to szczególnego znaczenia w obliczu przewidywanego wzrostu emigracji zarobkowej. Zachęty takie mogą stworzyć impuls do utrzymywania kontaktów z krajem.
W wymienionych wyżej dziedzinach konieczne jest przede wszystkim wykorzystanie doświadczeń i rozwiązań już sprawdzonych w innych krajach, a zwłaszcza funkcjonujących w nich odpowiednich programów rządowych.
Dla rozwiązywania tych problemów uważamy za konieczne powołanie państwowego zespołu do spraw seniorów. Jego pierwszym zadaniem powinno być opracowanie projektu programu polityki państwa w stosunku do tej generacji. Po przyjęciu przez władze państwowe (parlament i rząd) program ten powinien być jak najszybciej wcielony w życie. Następnie zaś zespół powinien zajmować się stałym monitorowaniem funkcjonowania tego systemu.
Równocześnie niezbędne jest jednoznaczne ustanowienie w ramach struktur rządowych organu odpowiedzialnego za całokształt realizacji i koordynacji tego programu.
Komitet „Polska 2000 Plus” jest gotów udzielać wsparcia i uczestniczyć w kształtowaniu i realizacji tego programu. Ma to bowiem istotne znaczenie dla postępu cywilizacyjnego i jakości życia w Polsce.
Przewodniczący Komitetu Prognoz „Polska 2000 Plus”
Prof. dr Michał Kleiber
Prezes Polskiej Akademii Nauk
Prof. dr Michał Kleiber
Prezes Polskiej Akademii Nauk
Warszawa, 29 stycznia 2008 r.